ГАЛАЎНЫЯ ЎБОРЫ – састаўная частка адзення. У мінулым адлюстроўвалі сацыяльнае становішча чалавека, а жаночыя — і сямейнае.


Асноўныя формы галаўных убораў вядомы з часоў Кіеўскай Русі: у мужчын — шапка (з сукна ці лямцу), у дзяўчат — вянок, у жанчын — чапец, а паверх убрус. З фарміраваннем беларускай народнасці (14 — 16 ст.) замацоўваліся і этнічныя асаблівасці адзення.


Галаўныя ўборы пануючых класаў выраблялі з дарагіх мануфактурных тканін (аксаміт, парча, шоўк, дыхтоўнае сукно), футра собаля, куніцы, бабра, ліса, вавёркі, багата аздаблялі каштоўнымі камянямі, жэмчугам, пер'ем, вышыўкай і карункамі з залатых і сярэбраных нітак. Мужчынскімі галаўнымі ўборамі магнатаў і гарадской знаці ў 16 — 19 ст. былі кучмы, ялмонкі, канфедэраткі, брылі, з якасных матэрыялаў магеркі, у шляхты — шапкі-каўпакі (святочныя ўпрыгожвалі бліскучымі камянямі і плюмажам з чаплінага пер'я), у духавенства — найперш скуф'я.


Жаночыя галаўныя ўборы вызначаліся разнастайнасцю тыпаў, шыкоўным аздабленнем, залежнасцю форм ад змены стыляў у заходне-еўрапейскім касцюме, імкненнем падкрэсліць выпешчанасць твараў арыстакратак. Былі пашыраны намітка (убрус, хуста), хустка (рабак, шырынка), рантух, каптуровыя ўборы (каптур, чапец, шапка, каўпак, берэт), a таксама вянок, чылка і інш.


Галаўныя ўборы гарадскіх рамеснікаў, мяшчан адрозніваліся большай практычнай мэтазгоднасцю, таннейшымі матэрыяламі і аздобай, стрыманай афарбоўкай. Беларускія народныя галаўныя ўборы выраблялі ў хатніх умовах або спецыяльныя рамеснікі (шапавалы). Мужчыны насілі розныя віды шапак: суконную або лямцавую белую ці шэрую магерку, аўчынную або футравую цыліндрычную ці конуса-падобную кучомку, зімой — аўчынную або футравую аблавуху. Вядома і шапка-футраванка (накшталт канфедэраткі) з чатырохвугольным цёмным верхам і мяккім аколышам. Святочныя шапкі ўпрыгожвалі дэкаратыўнай строчкай, нашыўкамі каляровага шнура, скуры, тканіны, кутасамі. Шырока бытавалі валеныя ці плеценыя брылі, якія насілі найчасцей улетку. З канца 19 ст. набыў пашырэнне картуз, заменены ў 20 ст. кепкай.


Жаночыя галаўныя ўборы 19 — пачатку 20 ст., асабліва святочныя і абрадавыя, вылучаліся багаццем форм, спосабам нашэння, майстэрствам і вытанчанасцю мастацкага выканання. Дзяўчаты зачэсвалі валасы на прамы прабор (радзей гладка), запляталі ў 1 — 2 касы з каснікамі (розных колераў стужкі, паскі тканіны, ніткі бісеру). Дзявочыя ўборы ахоплівалі галаву ў выглядзе абручыка ці перавязкі-ручніка і падзяляліся на такія віды, як вянок, скіпдачка, чылка, кубак, хустка; часам яны ўваходзілі як састаўная частка ва ўборы замужніх жанчын. Асаблівая маляўнічасць, тонкі густ афармлення ўласцівы вясельным, купальскім уборам, у аздабленні якіх выкарыстоўвалі кветкі, галінкі дрэў, зеляніну, стужкі, пер'е, паперу. Яркім суквеццем, насычаным каларытам, мажорным ладам яны адпавядалі святочнаму настрою, падкрэслівалі хараство маладосці. Замужнім жанчынам не дазвалялася паказвацца на людзях з непакрытай галавой, і іх галаўныя ўборы былі больш разнастайныя і складаныя паводле будовы і спосабу нашэння, больш сціплыя паводле дэкору. У ансамблі ўсяго касцюма яны надавалі жаночай постаці велічнасць і статнасць, як бы скульптурную яснасць і закончанасць. Комплекс убору складаўся звычайна з цвёрдай асновы (тканка, лямец), спецыяльнага чапца і павязанага кавалка палатна.


Жаночыя галаўныя ўборы падзяляюцца на ручніковыя (намітка, сярпанка, хустка), рагацістыя (галовачка, рожкі, сарочка), каптуровыя (каптур, чапец, наколка), падвічкавыя (падвічка). На белае поле палатна наносіўся чырвоны ці чырвона-чорны арнамент. З прыёмаў мастацкага афармлення пераважалі вышыўка, узорыстае ткацтва, аплікацыя парчовай тасьмой, крамнымі тканінамі. Ва ўборах пажылых кабет асноўны акцэнт рабіўся на пластыку формы, спосаб завязвання. Багата выглядалі ўборы сваццяў, блізкія паводле характару аздаблення да святочных дзявочых. Жаночыя галаўныя ўборы не мелі рэзкага падзелу на летнія і зімовыя, у холад на іх дадаткова накідвалі хустку. З канца 19 ст. ў вёску сталі ўсё шырэй пранікаць фабрычныя вырабы, яны паступова выцеснілі традыцыйныя народныя, якія ў наш час выкарыстоўваюцца ў сцэнічным касцюме.


Асартымент сучасных галаўных убораў вельмі разнастайны паводле полава ўзроставага і сезоннага прызначэння, выкарыстаных матэрыялаў, тэхналогіі выканання, а таксама мастацкага вырашэння паводле форм і аздаблення.