ЛУЧНІК, светач, дзед — прыстасаванне для асвятлення хаты з дапамогай лучыны ці смалістых корчыкаў. Паводле канструкцыі і месца ў інтэр'еры хаты падзяляліся на пераносныя (рухомыя) і стацыянарныя. Сярод рухомых лучнікоў вылучаліся звычайныя (стаячок, паніч) і падвесныя (мелі шэраг разнавіднасцей). Звычайны лучнік уяўляў сабой стойку (з крыжападобнай або суцэльнай асновай), на верхнім канцы якой замацоўваўся клямар для лучыны, пад яе звычайна ставілі карытца ці іншую пасудзіну з вадой. Часам у выглядзе карытца рабілася сама аснова лучніка.

Лучнікі: 1, 2 - станцыянарныя; 3, 4, 5, 8 - рухомыя звычайныя;
6, 7 - рухомыя падвясныя

Функцыянальна больш зручнымі былі лучнікі, вышыня якіх і становішча лучыны рэгуляваліся перасоўкай. Падвесны лучнік уяўляў звычайна кароткі кій з клямарам для лучыны на адным канцы і з круком, якім лучнік чапляўся за шасток каля печы ці ў гаспадарчым куце, — на другім. Часам лучыну палілі ўваткнуўшы яе ў шчыліну сцяны ці печы. 3 гэтай мэтай выкарыстоўвалі і спецыяльны клямар (бабка), што прыбівалі ў гаспадарчым кутку.

Стацыянарны лучнік (светач, свецеч, посвет) складаўся з трубы-дымахода і гарызантальна падвешанай пад ёй жалезнай рашоткі (залеза), дзе палілі асмол. Найбольш практычным быў смалісты корчык, што доўга гарэў і даваў яркае святло. Дымаход такога лучніка меў лейкападобную, расшыраную ўнізе форму, верхняя яго частка выходзіла вонкі праз гарышча і дах.

У залежнасці ад матэрыялу і спосабу вырабу вылучаліся некалькі тыпаў дымаходаў: плецены з лазы ці чароту (абмазваўся знутры глінай), керамічны, драўляны (выдзёўбвалі са ствала дрэва ці збівалі з чатырох пласцін), палатняны (каптур, мяшок; у проціпажарных мэтах насычалі мелам ці вапнай), жалезны. Нярэдка пад дымаходам падвешвалі або ставілі на рашотку каганец. У больш старажытных светачах жалезная рашотка адсутнічала, а корчык ці трэскі палілі на ўладкаваным пад раструбам абмазаным глінай памосце ці плоскім камені. Тут адначасова маглі і падаграваць вячэру.

Стацыянарныя лучнікі генетычна звязаны са старажытным агнішчам. Лучнік з дымаходам быў пашыраны ў Цэнтральнай Беларусі і на Палессі. Лучнікі ўжываліся ў сялянскім побыце да пачатку ХХ ст., у асобных месцах — да 1930-х г. З 2-й паловы ХІХ ст. для асвятлення хаты сталі выкарыстоўваць спецыяльны камінак, які ўладкоўвалі ў куце прыпечка.