Имя этого человека для меня — с привкусом тайны...

Почему? Биография его сухо и уверенно изложена в энциклопедии. Особыми трагедиями не отмечена. Дожил до возраста преклонного... А на фоне бурной эпохи это уже — благоприятствование судьбы.

Возможно, ощущение начинается с самой профессии Александра Казимировича — с тех томов белорусских сказок, легенд, преданий, поверий, записанных им... Помните повесть «Дзiкае паляванне караля Стаха», как главный герой, фольклорист Андрей Белорецкий, ездит по белорусской глуши, собирая легенды, как сталкивается с подозрительностью и непониманием, а с другой стороны — с настоящей мистикой и народными поэтическими сокровищами? Даже называться фольклористом опасается — потому что его часто принимали при этом за «мазурика». Так вот, Владимир Короткевич, когда выписывал образ талантливого разночинца Белорецкого, не мог не вспоминать и Казимира Сержпутовского... Который, как скупо сообщают исследователи, много путешествовал по труднодоступным местам Беларуси, среди болот, притоков Припяти... А с 1907 по 1917 год совершил 17 экспедиций не только по Беларуси — по Литве, Польше, Украине, Кавказу...

Спёка з раптоўнымі навальніцамі не перашкодзіла моладзеваму грамадскаму аб’яднанню "Гісторыка” зладзіць 19 ліпеня экскурсію па помніках гісторыі і архітэктуры Ганцаўшчыны (Брэсцкая вобласць).

Днямі ў рэдакцыю газеты "Савецкае Палессе” прыйшоў ліст ад вучня 4 класа гімназіі Ільі КЛІМАЎЦА. У ім хлопчык піша: "Кожны год у маі мы святкуем Дзень Перамогі. Шкада, што з кожным годам тых, хто набліжаў яе да нас, становіцца ўсё менш. Няма ўжо сярод жывых і майго прадзеда Іосіфа Уладзіміравіча Цвіркі — былога франтавіка. Але памяць аб ім жыве ў сэрцах яго дзяцей, унукаў і праўнукаў. Хацелася б расказаць пра яго чытачам раёнкі".

Што і казаць, малайчына хлопчык: памяць — гэта святое. Сёння мы з задавальненнем друкуем расказ Іль’і пра яго прадзядулю.

Прайшлі гады, дзесяцігоддзі, і Вялікая Айчынная вайна стала часткай нашай агульнай гісторыі, аднак ветэраны і дагэтуль згадваюць былое.

На календары 30 кастрычніка 1925 года. У вёсцы Чудзін гміны Вялікія Чучавічы Лунінецкага павета сабраліся жыхары, каб вырашыць хвалюючае ўсіх пытанне: "Як абараніць сваю маёмасць ад пажараў?". Падчас яго абмеркавання прынялі рашэнне аб стварэнні ў Чудзіне добраахвотнага пажарнага таварыства і ў складзе добраахвотнай пажарнай каманды з жыхароў вёскі. Узначаліць таварыства даручылі войту гміны мясцоваму жыхару Паўлу Рулінскаму. У склад кіраўніцтва таварыства абралі сялян Аляксандра Рулінскага і Ціхана Савеню, гандляра Аркадзя Готальскага, а таксама Аляксандра Хандрыку. Для набыцця неабходнага пажарнага інвентару вырашылі ўсталяваць штогадовы ўнёсак у памеры 3-х злотых з кожнага сябра таварыства. Вызначылі парадак прыцягнення коней для дастаўкі пажарных да месца пажару. Зону выезду добраахвотнай пажарнай каманды ўстанавілі ў радыусе 5 кіламетраў ад вёскі Чудзін.

Вядомы французскі пісьменнік Сент-Экзюперы параўноўваў вайну з хваробай. Яна — як тыф, пісаў ён. Калі б жыхарка еёскі Боркі Таццяна Сцяпанаўна Рабцэвіч ведала гэты горкі вобразны выраз былога лётчыка, яна сваім гучным голасам, па якім угадваецца цвёрды, валявы характар жанчыны, пацвердзіла б: "Вось гэта-то праўда...".

Вайна і сапраўды, можна сказаць, за некалькі мінут "скасіла" Таццяніных родных, як смяротная несупынная эпідэмія. Жахлівая трагедыя разыгралася перад самым світанкам 12 ліпеня 1942 года, якраз на вялікае праваслаўнае свята Пятра і Паўла. Шэсцьдзесят сем гадоў утрымлівае чуйная, незагойная памяць жанчыны тую страшную, трывожную ноч, I Таццяна Сцяпанаўна размотвае клубок балючых успамінаў.

Каля помніка загінуўшым воінам і партызанам гарыць Вечны агонь — сімвал людской памяці і смутку. Шапацяць лісцем задумлівыя вербы і, як слёзы, сцякаюць на бронзу манумента буйныя кроплі празрыстай расы. На помніку адліты імёны 187 загінуўшых. Пунсавеюць ля яго жывыя кветкі...

Раённы краязнаўчы музей займаецца пошукавай і даследчай работай. У гэтым супрацоўнікам установы дапамагаюць мясцовыя жыхары — сведкі тых драматычных падзей, што адбываліся на Ганцаўшчыне ў час фашысцкай акупацыі і ў пасляваенныя годы.

Дакладных, праўдзівых і поўных звестак пра абедзве трагедыі, перажытыя маімі аднавяскоўцамі ад фашысцкіх карнікаў і паліцаяў улетку 1941 года і ад савецкіх партызанаў увосень 1942-га, няма ні ў энцыклапедычных даведніках, ні ў гісторыка-дакументальнай хроніцы «Памяць. Ганцавіцкі раён». Пра мірных жыхароў, закатаваных здраднікамі і акупантамі роўна праз месяц пасля пачатку вайны, чытаю як пра герояў, што «загінулі ў барацьбе з фашызмам». Пра знішчэнне вёскі партызанскім агнём і гібель людзей ад партызанскіх куляў напісана з яшчэ большым змяшчэннем акцэнтаў: «...нямецка-фашысцкія захопнікі часткова спалілі вёску». Гэтак у БелСЭ, выдадзенай больш чым трыццаць гадоў назад. Новая ж Беларуская энцыклапедыя, ужо без азначэння «савецкая», апошні том якой выйшаў летась, абодва факты, няхай і скрыўленыя, замоўчвае наогул, затое, як і хроніка «Памяць», усяляк услаўляе Чудзінскі бой... I толькі памяць старэйшых жыхароў, чые балючыя ўспаміны я збіраў не адзін год, дазваляюць мне зняць ідэалагічны полаг з дзвюх праўдзівых трагедый вёскі Чудзін.

Дзе яшчэ можна знайсці такі маляўнічы куточак на зямлі, як сінявокая Беларусь з яе працавітым і цярплівым народам?! Цяпер пра яе ведаюць ва ўсім свеце. Землякі-беларусы з гонарам прадстаўляюць сваю рэспубліку за яе межамі. У нашай старонцы, на радасць, ціха, спакойна, людзі жывуць і працуюць са светлай надзеяй і верай у заўтрашні дзень. І нават цяжка ўявіць, што перажыў беларускі народ у гады Вялікай Айчыннай вайны. Жывуць яшчэ сведкі тых суровых гадоў, жыве памяць аб зверствах, якія ўчыняў вораг. Але час няўмольны. З кожным годам радзеюць шарэнгі ветэранаў. У вёсцы Раздзялавічы, напрыклад, 23 чалавекі не вярнуліся з вайны. А з 23 удзельнікаў вайны, якіх прычакалі блізкія дамоў, у жывых няма ўжо ніводнага.

1893 год. «Движение и перемены по епархиальной службе. Псаломщик Городненской церкви, Пинского уезда, Феодор Новицкий, согласно прошению, перемещён к Волмянской церкви Минского уезда, с 19 мая».

В самом конце 1873 года когда Евфимий Новицкий учился уже во 2 классе Семинарии его отец с семьей переехал из Ятры. «Назначения, перемещения и увольнения. И. д. псаломщиков церквей Новогрудского уезда Берёзовецкой Иосиф Слаута и Ятранской Феодор Новицкий, согласно прошениям, перемещены один на место другого с 1 января».

В Анкетном листке 1925 года на вопрос о родителях ответ академика Евфимия Феодоровича Карского крайне лаконичен: "Родители давно умерли. Отец был сельским учителем".

Историческая книга Мальковичей постепенно заполняется красочными описаниями и документальными материалами.

Салют в честь освобождения Бреста давала в 44-м жительница Ганцевичей Александра Белозерова.