Адпаведна энцыклапедыі "Каталіцкія храмы Беларусі" пад рэдакцыяй А.М. Калугіна Касцёл Звествавання Найсвяцейшай Дзеве Марыі быў пабудаваны ў 1911 годзе, калі быў адкрыты часовы храм і пачата будаўніцтва новага мураванага, завяршыць якое перашкодзіла Першая сусветная вайна. Парафія налічвала тры тысячы прыхаджан. Таксама мелася прыпісная капліца ў вёсцы Малькавічы.

Вуліца Кастрычніцкая-Касцёльная заўсёды была галоўнай магістралью – спярша мястэчка, затым гарадскога пасёлка, а цяпер і горада Ганцавічы.

Менавіта так у народзе ў перыяд далучэння Заходняй Беларусі да Польшчы называлі вуліцы: 17 Верасня – "Першая", Гагарына – "Другая", Савецкая – "Трэцяя". Ёсць вялікая верагоднасць таго, што вышэйназваныя вуліцы мелі іншыя, скажам так, афіцыйныя назвы, але просты люд называў гэтыя вуліцы менавіта так.

«...Хацелася б згадаць пра сваё сяброўства з таленавітым пісьменнікам-публіцыстам Васілём Фёдаравічам Праскуравым, чыё імя і незабыўны воблік мне блізкія не толькі як аднаму з былых кіраўнікоў Ганцавіцкага раёна. Праскурава я ведаў змалку і называў яго дзядзькам Васілём, укладваючы ў звычайны зваротак сваю прыхільнасць і глыбокую павагу. Некалькі апошніх гадоў мы жылі па-суседску: нашыя хаты стаялі насупраць праз вуліцу. Дапазна ў ягоным акне гарэла святло: пісьменнік працаваўне шкадуючы сябе. Але нават вечарамі і начамі яму не заўсёды ўдавалася пабыць на адзіноце. Ён меў вельмі багата сяброў, многія прыходзілі і прыязджалі да яго параіцца, папрасіць дапамогі. Хата з зялёнай верандай нязменна прывячала так, што сярод удзячных гасцей бытаваў устойлівы выраз: "Шчодры, як Праскураў". Ды не толькі хата, у сваім рэдактарскім кабінеце Васіль Фёдаравіч не проста прымаў наведвальнікаў, а і частаваў адмысловым чаем, балазе палескія лясы зрабілі яго гурманам. Ля напаленай грубкі, як і ля вогнішча з лесарубамі, леснікамі, паляўнічымі, гаворка станавілася нязмушанай, шчырай. Паляванне як нагоду сустрэцца з сябрамі, прыгледзецца да новых людзей, паслухаць іх. А то і ў дарозе нярэдка запыняўся, пра штосьці распытваў знаёмага ці незнаёмага, але цікавага чалавека. ...Ці ёсць такая вёска на Ганцаўшчыне, пра якую не напісаў або якую не згадаў у мастацкіх творах Васіль Праскураў: Агарэвічы і Макава, Люсіна і Чудзін, Круговічы і Дзяніскавічы, Мельнікі і Лактышы... Не толькі сённяшні дзень, але і мінуўшчыну кожнай з іх ён добра ведаў...»

Афіцыйна засведчана, што годам заснавання Ганцавіч лічыцца 1898 год. Вельмі спрэчнае і, на мой погляд, не зусім аб’ектыўнае сцвярджэнне, не падмацаванае ніякімі архіўнымі дакументамі.

Другі фотаэкскурс-падарожжа па горадзе Ганцавічы мы зробім па вуліцы Чырвонаармейскай, якая праходзіць непадалёку ад будынка чыгуначнага вакзала. Таму і назва артыкула ўзята такая.

Першая спроба арганізаваць у населеных пунктах сённяшняга Ганцавіцкага раёна службу пастаяннай гатоўнасці па барацьбе з пажарамі, абсталяваўшы яе неабходным узбраеннем, а гэтак жа з вылучэннем хоць нейкіх фінансавых сродкаў на падтрыманне яе боегатоўнасці была зроблена Польскім урадам у пачатку 20-х гадоў ХХ ст. Паколькі з сакавіка 1921 па верасень 1939 гадоў ўсе цяперашнія населеныя пункты раёна ўваходзілі ў склад Польскай дзяржавы, то такія службы пачалі стварацца і на тэрыторыі Ганцавіцкага раёна.

На працягу некалькіх месяцаў вам, паважаныя карыстальнікі гэтага рэсурсу, на суд будуць прапанаваны сем фотаэкскурсаў-параўнанняў. Пад час якіх вам прадставіцца магчымасць пазнаёміцца і параўнаць гістарычнае мінулае і сучаснасць горада – тое, што мы незваротна страцілі і што набылі.

У межах сучаснага Ганцавіцкага раёна стварэнне школ у праваслаўных прыходах пачалося пасля прыняцця ў 1884 годзе "Палажэння аб царкоўнапрыходскіх школах". Установы падпарадкоўваліся мясцовым праваслаўным святарам і прызначаліся для дзяцей сялян, сярод якіх тады панавала масавая непісьменнасць. Галоўнай іх мэтай было пашырэнне і ўзмацненне ўплыву на народ праваслаўнай веры. Даць сельскім дзецям элементарныя веды — гэтая задача была другаснай. У параўнанні з царкоўнапрыходскімі школамі, школы граматы ўяўлялі сабой тып царкоўных школ ніжэйшага разраду. Умовы для заняткаў там былі горшымі, настаўнікі — менш адукаванымі і падрыхтаванымі.

Усім настаўнікам жыцця,
з удзячнасцю за ўрокі.
Аўтар.

Гэтае даследаванне з’яўляецца спробай зазірнуць у гісторыю невялікага населенага пункта Ганцаўшчыны – вёскі Задуб’е. Ён – вынік карпатлівай і напружанай працы людзей нераўнадушных да мінулага і цяперашняга дня сваёй малой радзімы. У ім выкарыстаны архіўныя дакументы, навуковыя даследаванні, кніжныя і газетныя публікацыі, вытрымкі з мемуараў, мастацка-дакументальных выданняў, успаміны ўдзельнікаў гістарычных падзей, старажылаў вёскі, фотаздымкі.

Зразумела, адлюстраваць усё, што сабрана, на старонках газеты немагчыма. Маецца мноства яшчэ неапрацаванага матэрыялу. Дзякуючы менавіта раённай кнізе "Памяць”, краязнаўчая і пошукавая работа ў нашай школе атрымала новы імпульс. Работа працягваецца, і гэтае даследаванне будзе дапаўняцца па меры апрацоўкі атрыманых звестак. Магчыма, дзякуючы менавіта гэтаму матэрыялу, з’явяцца новыя старонкі гісторыі нашага рэгіёна і кніга "Памяць. Ганцавіцкі раён”, як і прагназавалася, атрымае працяг.

Вынікамі нашай работы сталі праектная праца "Мая Ганцаўшчына”, распрацоўка завочнага турыстычнага маршрута "Гута—Лахоўшчына—Нач—Ясянец”, якая складаецца з буклетаў "Вялікі свет малой радзімы”, даследчыя працы "Шлях праз стагоддзі” і "Таямніцы Ясянца. Ад легенд і казак да рэальных гістарычных падзей”.

Дарэчы, апошняя работа стала спробай зазірнуць у гісторыю аднаго асобна ўзятага населенага пункта. Дапамаглі нам кніга "Памяць. Ганцавіцкі раён” (укладальнік К. К. Мохар”, Мінск, БЕЛТА, 1999), артыкулы Святланы Локтыш "Раскіданыя гнёзды гісторыі” ("Савецкае Палессе”, №№94-97) і Таццяны Грынкевіч "Ясенецкие тайны" ("Советская Белоруссия” ад 6 снежня 2007 года), энцыклапедыя Бракгауза і Эфрона, у якую мы зазірнулі праз Інтэрнэт.

Глыбокая высь неба, да якога цягнуцца векавыя дрэвы, курганы продкаў-дрыговічаў, раскіданыя паабапал лясной дарогі, крыштальная чысціня паветра, і цішыня, у якую ўваходзіш нібыта ў храм... Мне здаецца, я разумею, чаму гэтае месца побач з вёскай Ясянец абралі прыстанішчам для вечнага сну сваіх блізкіх заможныя, знакамітыя далёка за межамі нашага польскія паны.

У Рэчы Паспалiтай да падзелаў гарбата нiколi не была па-сапраўднаму папулярнай. Толькi ў другой палове ХVIII стагоддзя, калi распаўсюдзiлася мода на ўсё ангельскае (у тым лiку на такiя напоi, як портэр цi сiдр), звычай пiць гарбату не як лекi, а дзеля асалоды цi, прынамсi, прэстыжу, пранiк у вышэйшыя пласты грамадства, амаль не выходзячы, зрэшты, за межы Варшавы. Так што ў ВКЛ, тэрытарыяльна, эканамiчна i нават псiхалагiчна значна больш аддаленым ад Еўропы, смак напою ведала хiба толькi найвышэйшая арыстакратыя – некалькi разоў згадвае яе ў сваiх дзённiках слынны мемуарыст ХVIII стагоддзя, берасцейскі кашталян Марцiн Матушэвiч. Праўда, першая дакументальная згадка пра гарбату ў Беларусі старэйшая на цэлае стагоддзе: у 1660-х гадах яе пілі ў акупаваным расійскім войскам Магілёве. Такой і ўвайшла гарбата ў свядомасць патрыётаў забранага краю, - сімвалам навалы з Усходу.

Афіцыйна наша вёска мае два варыянты назвы, другі з іх -- Вялікія Кругавічы: тут, пры націску на перадапошнім складзе, відаць, сказаўся ўплыў "пальшчызны”, яшчэ да даваеннага часу блізкай мясцоваму насельніцтву ў сілу дзяржаўнай прыналежнасці гэтых зямель. Сярод вяскоўцаў і жыхароў суседніх вёсак складаная назва не мае папулярнасці, усе прывыклі называць нашае сяло проста Круговічамі -- амаль так, як іх нарадзіла пані гісторыя. Побач, праз невялічкі лясок і балотца, на паўночным захадзе месцяцца яшчэ адны Круговічы -- Малыя, дык іх Круговічамі завуць зрэдзьчасу. На тое ёсць дзве прычыны:
1. калі Вялікія Круговічы мелі такую назву спакон вякоў (не лічачы дробных фанетычных трансфармацый), дык тапонім Малыя Круговічы ўзнік пазней, верагодна, што штучным чынам;
2. жыхары нашага рэгіёну прывыклі называць Малыя Круговічы Малым Сялом альбо зусім -- Малымі (што цікава, з націскам менавіта на першым складзе). Вёскі маюць агульную і непадзельную гісторыю, таму і распавядаць пра іх зручней разам.

Перагортваючы, аднойчы, архіўныя дакументы на вочы патрапіўся "Журнал генеральнай праверкі гандлёвых і прамысловых устаноў у Круговіцкай воласці за сакавік месяц 1895 года", дзе мне накшталт хацелася пабачыць, ці захаваліся маленькія бровары гэтай зямлі (Будчанскі, Круговіцкі, Ганцавіцкі, Дзяніскавіцкі).