Асноўным здабыткам любога музея з’яўляюцца яго фонды. Ганцавіцкі раённы краязнаўчы музей — не выключэнне з гэтага правіла. На сённяшні дзень агульная колькасць прадметаў у фондах музея дасягнула лічбы 7381 адзінка захоўвання.

Па ступені важнасці ўсе прадметы разбіты на два фонды — асноўны і навукова-дапаможны, якія ў сваю чаргу дзеляцца на адпаведныя калекцыі: «Археалогія», «Дакументы», «Нумізматыка», «Рэчавыя», «Фотаздымкі» і іншыя.

Сёння мы раскажам аб археалагічнай калекцыі. Яна налічвае ўсяго 36 адзінак захоўвання, невялікая колькасць звязана з унікальнасцю кожнага прадмета, а таксама адносна невялікай гісторыяй існавання музея (усяго 23 гады) — апошнія зафіксаваныя раскопкі помнікаў археалогіі на тэрыторыі Ганцавіцкага раёна праводзіліся яшчэ ў часы Савецкага Саюза і знойдзеныя прадметы траплялі на захоўванне ў іншыя ўстановы. Пагэтаму на сённяшні час у нас застаецца актуальным пытанне правядзення вялікіх археалагічных даследванняў з здзяйсненнем раскопак. Тым больш, перыядычна з’яўляюцца звесткі пра пашкоджанне помнікаў археалогіі так званымі "чорнымі археолагамі". Напрыклад, у канцы чэрвеня 2014 года былі пашкоджаны больш за дзесятак курганаў з могільнікаў у межах трохкутніка Вялікія Круговічы—Малыя Круговічы—Ясянец.

Пераважную большасць археалагічных прадметаў у фонды музея перадаюць людзі, якія знаходзяць іх у розных месцах. Напрыклад, самым старажытным прадметам у фондзе «Археалогія» з’яўляецца фрагмент ростра белемніта. Белемніт — прадстаўнік атрада вымерлых галаваногіх малюскаў з падкласа двухжабравых, якія жылі ў юрскім і мелавым перыядах (200 млн — 66 млн гадоў назад), а ростр — яго задняя завостраная цыліндрычная, канічная ці вераценістая частка з канічным паглыбленнем для ўтрымання задняй часткі фрагмокона (тулава). Яго на будоўлі ў Падмаскоўі знайшоў ганцаўчанін Алег Мікалаевіч Корань, што працаваў там.

Дзякуючы Алегу Мікалаевічу за апошнія некалькі гадоў фонды нашага музея папоўніліся шэрагам цікавых прадметаў: крамянёвыя скрабок, пласціна, нуклеус і трохкутны наканечнік стралы. Асабліва варта выдзяліць каменную сякеру, што ўяўляе сабою нарыхтоўку з каменя для стварэння падобнай прылады. Даўгаватай формы, знешне яна нагадвае ладдзю. Тулава нарыхтоўкі сякеры з вонкавага і ўнутранага боку мае імітацыю ліцейнага шва, якая ў ніжняй частцы выходзіць да ляза. З-за невялікіх памераў, па ўсёй бачнасці, сякера была павінна выкарыстоўвацца ў якасці дзіцячай цацкі. У хуткім часе ўсе гэтыя прадметы зоймуць сваё месца ў пастаяннай экспазіцыі.

Увогуле першым экспанатам, што трапіў у калекцыю «Археалогія» музея, з’яўляецца крамянёвая сякера, якая належыць да сярэдняга альбо позняга этапаў нёманскай неалітычнай культуры — канец 5-га тысячагоддзя да нашай эры—пачатак 2-га тысячагоддзя да нашай эры.

Здаў яе жыхар Будчы Фёдар Барысавіч Карпеня. Знойдзена яна была непадалёку ад вёскі ва ўрочышчы Дубовае. Сама сякера мае блізкае да авалу папярэчнае сячэнне, лязо і абушок у ёй закругленыя і завужаныя.

Гэта не адзінкавыя крамянёвыя сякеры, што размяшчаюцца ў пастаяннай экспазіцыі музея. Ёсць яшчэ тры, знойдзеныя паблізу вёскі Лактышы і адна непадалёку ад горада Ганцавічы.

У фондах музея таксама маецца два фрагменты біўня маманта, адзін з якіх прадстаўлены ў пастаяннай экспазіцыі. Асабліва цікавы лёс апошняга. Трапіў ён у музей у 2004 годзе, здатчыкам фрагмента біўня была Брэсцкая мытня, работнікі гэтага праваахоўнага органа затрымалі і канфіскавалі яго пры незаконным вывазе за межы краіны. Наведвальнікі, асабліва дзеці, якія бачаць яго ў вітрыне, за знешняе падабенства ўвесь час імкнуцца назваць фрагмент біўня "паленам".

Адным з найбольш цікавых прадметаў у вітрыне «Археалогія» з’яўляецца каменная сякера, яна лічыцца характэрным вырабам неалітычный культуры лейкападобных кубкаў — 3-е тысячагоддзе да нашай эры. Знойдзена яна была непадалёку ад вёскі Малькавічы. Гэтая сякера мае грыбападобны акруглы абушок, пашыранае тулава і амаль дыскападобнае лязо. На сякеры распачата свідраванне, а само тулава з тыльнага боку мае прыплюшчаны ўчастак паверхні. Сякера шліфаваная і гладкая.

Падобны тып сякераў упершыню адзначаны на тэрыторыі Беларусі. Бліжэйшыя аналагі вядомы ў Заходняй Украіне (усяго чатыры экзэмпляры) і на тэрыторыі Польшчы.

Таксама ў пастаяннай экспазіцыі размешчаны іншыя каменныя сякеры культуры лейкападобных кубкаў і бронзавага веку (3-е і 2-е тысячагоддзяў да нашай эры).

Маюцца і дэманструюцца наведвальнікам яшчэ два вырабы з каменю — фрагмент булавы і жалобчатае цясло. Булава — абуховая зброя, якая складаецца з дзяржання (рукаяць) і наверша. Эфект выкарыстання булавы дасягаўся ўзмацненнем ударнага дзеяння за кошт даўжыні рукаяці, якая павялічвала кінетычную энергію зброі. А вось цясло — мірная прылада працы, яна служыла для апрацоўкі драўніны з прымацаваным на канцы рабочым целам, лязо якога размешчана перпендыкулярна дзяржанню. Формай цясло нагадвае матыку, выкарыстоўвалася для выдзёўбвання чаўноў, начовак, ступ і іншых ёмістасцей з дрэва, апрацоўкі паверхні бярвён.

Цікавасць у наведвальнікаў выклікаюць і прылады для здабычы агню — крэсіва і трут. Пры дапамозе металічнага крэсіва з крэменю высякалі іскру, што падпальвала трут — матэрыял, які мог лёгка ўзгарэцца ад іскраў. Асноваю для трута зачастую служыў высушаны грыб-трутавік.

Згодна з звесткамі вядомага беларускага археолага Юрыя Уладзіміравіча Кухарэнка паблізу ад Малькавічаў ва ўрочышчы Града ў 1956 годзе ворывам быў разбураны адзін старажытны курган. Некаторыя з знаходак трапілі ў фонды Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея. Шкляны бранзалет цёмна-фіялетавага колеру, скроневае бронзавае кальцо з прывескамі і сёння ўпрыгожваюць пастаянную экспазіцыю ў абласным музеі. А два гліняныя праселкі (грузік з адтулінай у цэнтры, які надзявалі на верацяно, каб павялічыць інерцыю яго вярчэння) былі вернутыя на малую радзіму і знайшлі сваё месца ў вітрыне «Сярэднявечча».

Сведчаннем таго, што на тэрыторыі сучаснага Ганцавіцкага раёна ў перыяд ранняга сярэднявечча жылі балцкія плямёны, служыць наканечнік кап’я, які быў знойдзены непадалёку ад вёскі Лактышы. Пяро выканана ў форме выцягнутага ромба з нізкаапушчанымі плечыкамі, папярэчнае сячэнне — ромбападобнае. Утулка наканечніка рабрыстая (васьмігранная) і мае дзірку. Найбольш верагодная датыроўка стварэння дадзенага наканечніка — 5—7-я стагоддзі.

Праца па напаўненні прадметамі калекцыі «Археалогія» праводзіцца на пастаяннай аснове. Але на сённяшні дзень яна ў першую чаргу залежыць ад актыўнасці наведвальнікаў музея. Пагэтаму праз дадзены артыкул хацелася б звярнуцца да наведвальнікаў сайта: мажліва ў каго з вас захоўваюцца пэўныя археалагічныя артэфакты, якія б маглі стаць упрыгожваннем пастаяннай экспазіцыі Ганцавіцкага раённага краязнаўчага музея. Музей будзе рады прыняць іх ад вас у дар, зробіць дэталёвае навуковае апісанне і дасць ім новае жыццё ў якасці музейнага экспаната. Свае прапановы раім накіроўваць па тэлефоне 8 (01646) 214-51, на электронную пошту gants-museum@tut.by, альбо звяртайцеся наўпрост ў музей.