ДЗЯРЖАЎНЫ МУЗЕЙ ГІСТОРЫІ ТЭАТРАЛЬНАЙ І МУЗЫЧНАЙ КУЛЬТУРЫ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ створаны ў Мінску 23.03.1990 г. загадам Міністэрства культуры БССР. Знаходзіўся ў памяшканні «Гасцёўні У.Галубка» (зараз філіял музея), а з 2001 г. — у спецыяльна адрэстаўрыраваным будынку, помніку архітэктуры 19 ст. Першым дырэктарам музея быў А.Г.Міхаленя, з 1998 г. — З.Л.Кучар.


Асноўны фонд музея (2008) складае 18549 адзінак захоўвання, навукова-дапаможны — 2261 адзінка. Агульная плошча экспазіцыі 325 м². Музей мае 10 экспазіцыйных і выставачную залы.

Экспанаты складаюць 10 калекцый: музычныя інструменты, нотныя рукапісы, дакументальныя матэрыялы (асабістыя дакументы, рэжысёрскія распрацоўкі, манціроўкі спектакляў, тэксты роляў з паметкамі выканаўцаў і г.д.); фота, рэпрадукцыі і негатывы; афішы і праграмы; выяўленчыя матэрыялы (эскізы дэкарацый і касцюмаў, макеты дэкарацый, тэатральныя лялькі, мастацкія партрэты дзеячаў мастацтва, скульптурныя выявы, эцюды і замалёўкі беларускіх мастакоў-сцэнографаў); фоназапісы; відэазапісы (канцэртаў, спектакляў); рэдкія друкаваныя выданні; мемарыяльныя рэчы (асабістыя рэчы дзеячаў беларускай тэатральнай і музычнай культуры).

У 2002 г. адбылося ўрачыстае адкрыццё першай экспазіцыі — «Вытокі тэатральнай і музычнай культуры на беларускіх землях». У ёй паказаны найбольш значныя мастацкія з'явы ў працэсе фарміравання і развіцця тэатральнай і музычнай творчасці беларускага народа праз канкрэтныя прадметы: археалагічныя знаходкі — старажытныя музычныя інструменты (свістулька, жалейка, пешка-барабаншчык, вухавёртка), традыцыйныя музычныя інструменты (трашчоткі, калатушкі, бразготкі, дуды, скрыпкі, гармонікі, цымбалы і інш.), фрагменты Радзівілаўскага летапісу з выявамі прадстаўлення скамарохаў, народныя календары і фальклорныя строі, рэчы, якія расказваюць пра народныя святы і абрады. У экспазіцыі «Батлейка» (беларускі народны лялечны тэатр) прадстаўлены розныя віды батлеек (яселкі, Віцебскі жлоб і двухпавярховая Магілёўская батлейка), лялькі да розных спектакляў. Экспазіцыя «Беларуская музычная культура 20 ст.» знаёміць з нотнымі рукапісамі твораў беларускіх кампазітараў, музычнымі інструментамі, мемарыяльнымі рэчамі дзеячаў беларускай музычнай культуры. Прадстаўлены сцэнічныя касцюмы, афішы, праграмы, фотаздымкі і іншыя матэрыялы аб творчай дзейнасці музычных калектываў Беларусі.

З 2006 г. працуе экспазіцыя «Тэатральная культура Беларусі 20 ст.», якая прысвечана станаўленню беларускага прафесійнага тэатральнага мастацтва на працягу 20 ст. Паказаны найбольш значныя падзеі, спектаклі, гістарычныя дакументы, афішы, праграмы і фотаздымкі, звязаныя з дзейнасцю тэатраў Беларусі. Асноўную экспазіцыю дапаўняюць мемарыяльныя пакоі, прысвечаныя творчасці выдатных майстроў беларускай сцэны: Л.Александроўскай, С.Станюты, М.Яроменкі і яго сям'і, якія выяўляюць высокую значнасць іх творчасці і вялікі ўклад у скарбонку духоўных каштоўнасцей Беларусі, а таксама зала, прысвечаная гісторыі развіцця беларускага лялечнага тэатра.

У музеі штомесяц ладзяцца творчыя сустрэчы, мерапрыемствы да юбілейных дат дзеячаў тэатральнага і музычнага мастацтва, тэматычныя выстаўкі, канферэнцыі.

Філіялы музея: у Мінску — «Музей гісторыі беларускага кіно» і «Гасцёўня Уладзіслава Галубка», у в.Залессе Смаргонскага раёна — «Музей-палац М.К.Агінскага».