КАЗА – гульня паказ у старажытным калядным абрадзе, звязаным з земляробчым, святкаваннем зімовага сонцазвароту. Называлася таксама «Казёл», «Ваджэнне казы», «Хадзіць з казою». Найбольш пашырана на Усходнім Палессі.

Гэты абрад узнік у глыбокай старажытнасці. Выконвалі яго вясною, калі сеялі збожжавыя (тады на Беларусі пачынаўся новы год). Вядомы таксама і на Украіне, і ў Расіі. Першапачаткова абраду надавалі магічнае значэнне. Лічылі, што ён спрыяе ўрадлівасці, прадухіляе бяду.


Зімовы абрад «Каза» сфармаваўся ў познім сярэднявеччы з увядзеннем юліянскага календара замест візантыйскага, пераносам пачатку новага года на зіму. З гэтага часу абрад «Ваджэння казы» адарваўся ад пачатковых умоў і паступова страціў магічны сэнс. Каляднікам, які надзяваў маску і выконваў ролю «казы», выбіралі невысокага кемлівага хлопца, здатнага да танцаў і імправізацыі. Апраналі яго ў вывернуты кажух. Значную ролю ў абрадзе адыгрываў «дзед» важачы, які вадзіў «казу». На гэтую ролю звычайна выбіралі высокага хлопца, здатнага да гумару. Яго апраналі таксама ў вывернуты кажух або рыззё, на спіне рабілі «горб», надзявалі маску казы з бяросты, прымацоўвалі рогі, прыладжвалі бараду з лёну, у руку давалі кій. У абрадавую групу ўваходзілі таксама музыка, які ігрой суправаджаў танец «казы», механоша, які насіў абрадавыя падарункі, і песельнікі, якія складалі хор. Некаторыя ўдзельнікі каляднага гурта ўвасаблялі «маладзіцу», «цыгана» і інш. Гурт хадзіў па вёсцы і заходзіў у двары. Адзін з каляднікаў прасіў у гаспадара дазволіць увайсці ў хату. Атрымаўшы дазвол, першым у хату ўваходзіў «дзед» з «казой», за імі «цыган», «маладзіца» і іншыя удзельнікі гурта. «Дзед» і «каза» (часам з «цыганам» і «маладзіцай») станавіліся пасярэдзіне хаты, астатнія каля парога. Павітаўшы гаспадароў, «дзед» пачынаў муштраваць кіем «казу», а песельнікі спявалі абрадавую песню, у якой хвалілі «казу» за яе ўяўную здольнасць спрыяць урадлівасці, у той жа час «каза» выконвала абрадавы танец. Пасля «дзед» «забіваў» «казу» кіем. Каб яе ўваскрэсіць, каляднікі прасілі гаспадара «ажывіць» «казу» падарункамі. Атрымаўшы іх, «каза» падскоквала, кланялася гаспадару і гаспадыні. Пасля гурт выконваў віншавальную песню, а гаспадары адорвалі іх. Затым каляднікі ішлі ў іншую хату. Абышоўшы ўсе двары, гурт ладзіў святочную бяседу, дзе ласаваліся падараваным, спявалі і танцавалі.