ЛЕПЕЛЬСКІ РАЁННЫ КРАЯЗНАЎЧЫ МУЗЕЙ заснаваны ў г.Лепель паводле рашэння Савета Міністраў БССР ад 04.11.1953 г. Адкрыты для наведвальнікаў 08.12.1954 г. Музеем кіравалі С.Ц.Камека, І.С.Цырлін, М.Ф.Бурэнін, Н.Ф.Шыпуля, З.І.Жарнасек, Я.Б.Сімакова, А.І.Ляшок, А.С.Ханяк, В.Я.Ланікіна. З 2001 г. дырэктар А.У.Стэльмах.


Асноўны фонд музея (2008) налічвае 17 612 адзінкі захоўвання, навукова-дапаможны — 8 049 адзінак. Агульная плошча музея 422 м², плошча экспазіцыі 286 м².

Гістарычную і мастацкую каштоўнасць прадстаўляюць калекцыі археалогіі (больш за 800 адзінак), нумізматыкі (звыш 1,5 тысяч адзінак), памятных медалёў, пячатак, значкоў і жэтонаў, фотаздымкаў ХІХ — ХХ ст., ручнікоў ХІХ — ХХ ст., жывапісу і графікі (звыш 400 адзінак), фотаапаратаў і фотапрылад, музычных інструментаў. Aўтар і афарміцель мастацкага праекта экспазіцыі — У.Кандрацьеў. Экспанаты размешчаны ў 6 залах.

Значнае месца займае экспазіцыя, прысвечаная Вялікай Айчыннай вайне, дзе прадстаўлены матэрыялы аб абарончых баях на тэрыторыі раёна, Лепельскім мінамётным вучылішчы, Лепельскім контрудары 1941 г., дзейнасці антыфашысцкага падполля і партызанскага руху, вызваленні рэгіёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Тут знаходзяцца макет зямлянкі, асабістыя рэчы і зброя Герояў Савецкага Саюза Ф.Дуброўскага, У.Лабанка, фотаздымкі, дакументы, газеты, лістоўкі, кнігі, якія распавядаюць пра барацьбу лепяльчан з акупантамі.


У зале гістарычнага мінулага захоўваюцца прадметы, знойдзенья пры археалагічных раскопках старажытных паселішчаў і курганных могільнікаў на тэрыторыі раёна. Экспазіцыя ахоплівае перыяд ад эпохі мезаліту да пачатку ХХ ст. і ўключае прылады працы (каменныя сякеры, сярпы, нажы), жаночыя ўпрыгожанні з шкла і косці XVIII — ХІІ ст. (бранзалеты, медныя кольцы, каралі), гліняныя гаршкі, каменныя ядры з крэпасці Суша, дзіцячыя цацкі. Экспануюцца таксама элементы мужчынскага і жаночы касцюм Лепельскага строю, верхняя вопратка, вясельная сукенка канца ХІХ ст., прадметы культавага прызначэння: вопратка праваслаўнага і каталіцкага святароў, тора, каменная пячатка ордэна францысканцаў, абразы і інш.

У экспазіцыі, прысвечанай побыту лепяльчан ХІХ — ХХ ст., прадстаўлены шматлікія прылады працы, драўляны посуд, жорны, ткацкі станок, бязмены, сурвэткі, абрус, куфар, прасы, самавары, савецкі агітацыйны фарфор і інш.


У зале прыроды дэманструюцца чучалы жывёл і птушак Бярэзінскага біясфернага запаведніка.


У выставачнай зале рэгулярна праходзяць выстаўкі рознай тэматыкі. Разнастайныя дакументальныя матэрыялы і прадметы, якія зберагаюцца ў музеі, выкарыстоўваюцца ў экспазіцыйнай, навукова-даследчай і асветнай працы. З 2004 г. праводзіцца навукова-практычная канферэнцыя «Лепельскія чытанні».