ВІЛЕЙКА – горад, цэнтр Вілейскага раёна, на рацэ Вілія. За 103 км ад Мінска, чыгуначная станцыя па лініі Маладзечна - Полацк. Да 2000 г. было звыш 30 тысяч насельнікаў.


Упамінаецца з 1599 г. як мястэчка – цэнтр Вілейскага староства Ашмянскага павета, а з 1795-га ў сувязі з новым падзелам Рэчы Паспалітай, дзе ВКЛ мела пэўную незалежнасць – цэнтр павета.


З 1796-га мела свой герб.

У 1904 г. праз Вілейку прайшла чыгунка.

З 1921 г. у складзе Польшчы, цэнтр павета. З 1939-га – у БССР, да 1960-га цэнтр Вілейскай вобласці.

За час нямецка-фашысцкай акупацыі з 26 чэрвеня 1941 г. па 2 ліпеня 1944-га тут знішчана каля 7000 чалавек, а горад быў амаль цалкам разбураны.



У Вілейцы ёсць прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасці, гісторыка-краязнаўчы музей, а з помнікаў архітэктуры – царква (1864), Крыжаўзвіжанскі касцёл (пачатак XX ст.).


За 1 км ад Вілейкі ёсць вадасховішча, на месцы зліцця ракі Віліі з рэкамі Сэрвач, Ілія, Касутка, што ўваходзіць ў гідразбудаванне Вілейска-Мінскай воднай сістэмы. Створана ў 1975 г. для водазабеспячэння Мінска, паляпшэння санітарнага стану Свіслачы, умоў адпачынку. Даўжыня яго берагавой лініі 137 км, найбольшая глыбіня 13,8 м.

Даследчыкі этнаграфіі асобна вылучаюць вілейскі строй – традыцыйны комплекс беларускага народнага адзення, што ярка сфармаваўся ў XIX ст. і на які паўплываў гарадскі касцюм. У гэтым строі выявіліся арыгінальныя кроі і прыёмы пашыву, шырокае выкарыстанне крамных тканін як для мужчынскага, так і жаночага адзення.