У той жа час намі не заўважана ў творах Артура Бартэльса згадкі пра бульбу. На сярэдзіну ХІХ стагоддзя яна ўжо заняла сталае, можна сказаць, асноўнае месца ў сталаванні сялян. Гэты прадукт некалькі разоў згадваецца ў лепшых паэмах Якуба Коласа. Багата меншае значэнне бульба мела для шляхты, што магло і спрычыніцца да яе адсутнасці ў мастацкіх тэкстах Артура Бартэльса.

Шляхта мела большую разнастайнасць у спіртовых напоях. Сярод іх, акрамя знаёмых і Коласавым сялянам піва і гарэлкі (для жанчын яе зафарбоўвалі салодкім сіропам), – ром, старка, крупнік… 

Разам з тым і прадстаўнікі вышэйшага саслоўя не цураліся сялянскіх прысмакаў, напрыклад, таго ж сала на ражэньчыку. Што праўда, да эксперыментаў у выглядзе гатавання клёцак на бярозавіку ў герояў Артура Бартэльса не даходзіла, хаця гэты сок імі шанаваўся ў лесе падчас вясновых паляванняў, дзе не было чыстай вады.

Нямала тоеснасці паміж творчасцю вынесеных у загаловак асоб знаходзіцца і праз прызму паэтыкі.

Не раз адзначалася, што кампазіцыя паэмы "Новая зямля” адпавядае гадавому кругавароту сялянскага жыцця. Гэтаксама рэпрэзентуецца панарама паляванняў у беларускім лесе Артурам Бартэльсам: першая паэма – пра вясновы час, дзве другія – і гэта закладзена ў назвах – пра іншыя поры года. 

Паэты ў першым жа радку звяртаюцца да бацькаўшчыны. Ізноў-такі тут бачыцца ўплыў Адама Міцкевіча на абодвух з яго сусветнаславутым зваротам да радзімы "Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie...”. У творчасці апошняга лакалізацыя шырэйшая. Тым не менш і яна мае рэгіянальны характар, таму што ў самым шырокім сэнсе паняцце радзімы для аўтара распаўсюджвалася на ўсю Рэч Паспалітую. З іншага боку, і ў разгляданых тут аўтараў вузкалакалізаванае месца можна і варта расцэньваць у тым ліку як метафару радзімы ў больш маштабным сэнсе.

Галоўным і храналагічна першым сярод намі зафіксаваных у творчасці Артура Бартэльса найменняў з’яўляецца назва роднай вёскі паэта – Дзяніскавічы. Што праўда, гэта не мікратапонім – айконім, ці, яшчэ дакладней, камонім – назва сельскага пасялення. Ёю названа паэма, створаная ў лютым 1862 года. Гэтай вёскай пазначана месца напісання аднаго з вершаў – "Skutki cywilizacji” (15 красавіка 1856 года). Здавался б, адно дзве згадкі. Але першая з названых (асабліва сваім зместам, пра што казалася вышэй) становіцца канцэптуальным локусам у творчасці Артура Бартэльса – закрытым прасторавым вобразам. Звернемся да ўдалага для нашага выпадку азначэння: "Локус — это место-имение тотальности. Место-имение необходимо здесь понимать как уникальный и локализированный в космологическом отношении топос, вне которого тотальность таким способом нигде и никогда не сбудется”. Прычым значэнне локуса заключаецца толькі ў назве твора. Па змесце яна нідзе не фігуруе (за выключэннем адной спасыкі ў іншай паэме) і дзякуючы гэтаму трансфармуецца ў топас – вёску наогул, вёску, якая можа быць (павінна быць?) у кожнага з прадстаўнікоў рода чалавечага – родную зямлю, бацькаўшчыну, цэлы свет.

Свайго роду дваістасць канструявання прасторы ў паэмах Артура Бартэльса рэалізуецца праз ужыванне драбнейшай рэчаіснай тапанімікі роднай для аўтара глыбінкі (большасць назваў належыць дзяніскаўскаму наваколлю, яшчэ частка адносіцца да лясоў пад Клецкам). З аднаго боку, гэта ажыццяўляецца згодна з трэндам рамантычнай паэтыкі, якая на той момант яшчэ не страціла сваіх уплываў, але з іншага боку, выяўляецца і ўздзеянне новай для мастацтва пазітывісцкай тэндэнцыі (асабліва ў творах пазнейшага перыяду паэта). 

Супастаўляльныя працэсы назіраюцца і ў творчасці Якуба Коласа. Найперш варта звярнуць увагу, што ў адрозненне ад абсалютнай большасці беларусаў-сялян тагачасся, якія нараджаліся і гадаваліся, сталелі і паміралі на адной і той жа сядзібе, сям’я Міцкевічаў змяніла некалькі месцаў жыхарства. Паняцце і пачуццё бацькаўшчыны ў аселых сялян фарміравалася даволі літаральна – як зямлі, перадаванай у спадчыну. У выпадку з дзецьмі лесніка Міхала не было ўмоў для ўзнікнення такой літаральнасці. Разам з тым у іх паняцце і пачуццё бацькаўшчыны таксама фарміравалася. Толькі яе лакалізацыя, па-першае, адпачаткова праграмавалася шырокай, па-другое, тая шырыня дэтэрмінавала выхад на алегарычную канатацыю слова, якое ў выніку сінанімізавалася з радзімай у любым яе праяўленні. Таму родным кутом для Канстанціна Міцкевіча сталі не колькі гектараў прыватных угоддзяў (іх да таго ж у сям’і не мелася аніяк), а даволі шырокая геаграфія з ахопам не толькі шматлікіх засценкаў ці фальваркаў, леснічовак ці ўрочышчаў (Караліна, Затокі, Ліпава, Княжое, Церабяжы, Смалярня, Акінчыцы, Ласток, Альбуць і інш.), але і некалькіх сёл – Свержня, Мікалаеўшчыны, Русаковічаў (гэтыя тапонімы ў сваёй большасці так ці інакш фігуруюць у паэме "Новая зямля”). Пагодзімся з расійскай даследчыцай Наталляй Куранной, якая прыйшла да наступнага меркавання, што праўда, у сувязі з аналізам вобраза трылогіі "На ростанях” Андрэя Лабановіча, але рэлевантнасць яго суадноснасці з аўтарам відавочная, таму не будзе некарэктнай экстрапаляцыя на таго ж самага аўтара "Новай зямлі”: «Родной дом – "родны кут” Лобановича скорее – окружающий его мир, лес, поля. Именно здесь он находит душевный покой, где все знакомо и мило. Особое место в картине мира главного персонжа отведено лесу, который заменяет яму родной дом…» Фактычна маем трансфармацыю Коласава роднага кута з локуса (паводле Юрыя Лотмана, закрытай прасторы) у значэнне топаса (прасторы адкрытай). Гэта арганічна кладзецца ў тэзіс, выведзены яшчэ адным расійскім тэарэтыкам Вікторыяй Пракоф’евай: "Один и тот же пространственный образ может называться и топосом, и локусом, в зависимости от осмысления его как национального символа с актуализацией в его репрезентации оценочных смыслов или реального описания с превалирующими в тексте денотативно-референциальными отсылками”. У якасці прыкладу па творчасці Якуба Коласа прывядзём пасаж, быццам створаны для практычнай ілюстрацыі працытаванага тэарэтычнага палажэння:

Адметна, што арганізацыя прасторы ў творах абодвух пісьменнікаў адбываецца з шырокім выкарыстаннем мікратапонімаў. Яны групуюцца вакол галоўнага для мастацкага героя населенага пункта: у Артура Бартэльса – гэта вёска Дзяніскавічы, у самай вядомай паэме Якуба Коласа – леснічоўка Парэчча ("прататыпам” стала Альбуць). Прастора дзеяння ў названых паэмах аўтараў рознага часу канкрэтная і прыземленая (асабліва з улікам іх існавання ў рэчаіснасці). Разам з тым апаэтызаваная і такім чынам узнесеная да ўзроўню духоўнай каштоўнасці. Хаця, заўважым, што ўжыванне мікратапонімаў саміх па сабе робіцца без прэтэнзій на сімвалізм, універсалізм і анталагічнасць (у адрозненне ад камонімаў "Дзяніскавічы” і "Парэчча”). Мікратапонімы маюць характар прыватны, індывідуальны. Яны вартасцёвыя, канечне, і паасобку. Але галоўная іх роля – дапамагаць раскрыццю аўтарскага свету, які пачынаецца ў аднаго з Дзяніскавіч, у другога з Парэчча і ў далейшым рассоўвае свае межы да этнічных маштабаў пры захаванні памяці пра вытокі. Гэтак свет эксклюзіўны становіцца інклюзіўна анталагічным. Ля вытокаў такога разгортвання прасторы знаходзяцца якраз дробныя, нікому не вядомыя мясціны, не раўнуючы як маленькія часцінкі ў бяскрайнім космасе. Дарэчы, менавіта форма і змест арганізацыі прасторы ў паэмах Артура Бартэльса сталі адным з важнейшых фактараў, якія не далі гэтаму аўтару адбыцца як паўнавартаснаму польскаму пісьменніку. Пэўным доказам таму – тоеснасць гэтага боку творчасці з Коласавым творчым падыходам. У паэмах і нарысах Артура Бартэльса цягнула да беларушчыны – і геаграфічна, і ментальна. Як слушна мяркуе Жанна Шаладонава, "прастора навакольнага свету з’яўляецца важнейшым модусам існавання, найбольш відавочным спосабам праяўлення феномена чалавека ў адзінстве яго духоўна-ментальных, сацыяльных, псіхалагічных і фізічных характарыстык”, – тэзіс, які арганічна стасуецца і з творчасцю разгледаных паэтаў.

Таксама звернем увагу, што і ў Артура Бартэльса, і ў Якуба Коласа важнейшую ролю граюць лірычна-філасофскія адступленні. Гэта – найперш пейзажныя замалёўкі і развагі пра хуткаплыннасць часу і сэнс чалавечага існавання. Яны перамяжоўваюцца з наратывам, дапаўняюць і рэзюмуюць яго, надаюць мастацкую завершанасць падзейнаму пласту. Прывядзём дзеля паказальнасці толькі ўрывак з паэмы Артура Бартэльса "Палескі тыдзень”:

Акрамя таго, зазначым, што і матыў вясны, і параўнанне пэўных з’яў з дзяўчынай, і сумныя інтанацыі – усё знаходзіцца і ў лепшых творах беларускага класіка. Канечне, гэта ў цэлым не нова для мастацкай літаратуры. Але на ўзроўні рэцэпцыі паміж мастацкімі з’явамі гэтых паэтаў адчуваецца блізкасць.

Тоеснасць архітэктонікі паэм Артура Бартэльса і Якуба Коласа назіраецца па многіх аспектах. Закранём найбольш відавочныя. Аднак спачатку заўважым наступнае. Польская паэтычная традыцыя заснавана ў сілу моўных асаблівасцей на прынцыпах сілабічнага вершаскладання (радок у такім выпадку складаецца з пэўнай колькасці складоў). У беларускім прыгожым пісьменстве ўсталяваўся сілаба-танічны верш (памер утвараецца праз чаргаванне націскных і ненаціскных складоў). Адметна, што Артура Бартэльс у сваіх паэмах (падкрэслім, напісаных для душы) схіляецца менавіта да сілаба-тонікі (цытаваных тут прыкладаў дастаткова для пераканання). У той жа час Якуб Колас, які карыстаўся сілаба-танічнымі памерамі пры стварэнні вершаў, іншым разам адыходзіў ад зададзенай рытмікі – у бок сілабікі.

У дадзеным, узятым адмыслова, пасажы маем займеннік "гэта” ў дзвюх пазіцыях. Першы раз ён арганічна ўпісваецца ў сілаба-танічны памер. Другі раз націск напрошваецца на іншым складзе, але так будзе не правілах беларускай акцэнталогіі. Нібыта невялікі збой. Тым не менш ён практычна непрыкметны і абумоўлены мілагучнасцю беларускай мовы, у якой націскныя і ненаціскныя склады па працягласці гучання не надта розняцца (у параўнанні, напрыклад, з рускай мовай). Але хіба найбольш такія выпадкі ў паэзіі Якуба Коласа дэтэрмінаваны некаторай рудыментарнасцю, якая засталася ў спадчыну ад стараславянскага дыскурсу, і ўплывамі польскага сілабічнага вершаскладання. Гэта значыць, калі Артур Бартэльс ішоў ужо ў свой час у бок традыцый, паводле якіх тварыў Якуб Колас, дык апошні яшчэ не зжыў усіх асаблівасцей, якія акружалі Артура Бартэльса.

У рытміцы вершаваных твораў Артура Бартэльса і Якуба Коласа таксама маем некаторыя аналогіі. Абодва любілі 2-складовыя памеры ў 4-стопных радках. Разам з тым пры неабходнасці паслугаваліся іншымі рытмамі. Успомнім Коласаву паэму "Сымон-музыка”. У "Новай зямлі” таксама знаходзяцца некалькі ўставак, дзе аўтар адступае ад зададзенага памеру. Такога падыходу патрабавала неабходнасць перадаць адпаведныя настроі. Тое самае бачым у паэмах А. Бартэльса: яны проста перасыпаны разнастайнымі памерамі. Дзеля прыкладу працытуем пачатак яго лепшай паэмы, дзе бадзёры рытм (бо вясна кліча на паляванне) перададзены 2-стопным радком, і побач паставім урывак беларускага класіка з "Сымона-музыкі” пра дарогі з блізкім – рыхтык паходным – настроем:

Такім чынам, выяўлена нямала кропак судакранання паміж творчасцю Артура Бартэльса і Якуба Коласа. Вышэйпрыведзеная аналітыка толькі абазначае вектары болей шырокага і глыбокага літаратуразнаўчага даследавання. З аднаго боку, мы някепска ведаем айчынную класіку. З іншага боку, вывучэнне папярэднікаў дазваляе павысіць ступень яе спазнанасці. 

У якасці заключэння таксама зазначым наступнае. Ранейшымі літаратуразнаўцамі прызнана, што буйнейшыя беларускія пісьменнікі пачатку ХХ стагоддзя. вырасталі пераважна на іншамоўных традыцыях. Адтуль яны ўспрымалі і творчыя прынцыпы, і ідэйныя, эстэтычныя канцэпцыі. Адным з прадаўжальнікаў тых традыцый з’яўляўся Артур Бартэльс. Яго творчасць спрычынілася да ўзгадавання класікаў беларускай літаратуры. На прыкладах названага польскамоўнага паэта і Якуба Коласа бачны творчыя перазовы двух талентаў. Паміж імі не зафіксавана рэальнага кантакту (канечне, у выглядзе пераймання з боку больш маладога паэта). Але дзякуючы пераемнасці традыцый сувязь не дыскрэтызавалася. Разам з тым гэта аніякім чынам прынцыпова не сказалася на самабытнасці беларускага песняра, наадварот – адно ўзмацніла яе.