Беларуская літаратура характарызуецца асаблівай любоўю да Бацькаўшчыны ў яе вузкім разуменні — куточка, дзе той ці іншы чалавек убачыў свет.

Для народжанага больш чым 200 гадоў таму Артура Бартэльса (1818—1885) малая радзіма таксама стала паняццем блізкім да святога. Паводле паэмы «Дзяніскавічы», якая была напісана ў 1862 годзе, лірычны герой пасля пэўнага расстання прыязджае ў родны кут, дзе ён сорак гадоў таму распачаў знаёмства са светам. 

Тэма гісторыі тэатра ў сельскай мясцовасці можа падацца нечаканай. Між тым, глыбінцы ёсць пра што расказаць. І не толькі пра сучасныя самадзейныя калектывы, а пра даўнейшыя часы.

Дзеля прадметнага прыкладу ў дадзеным артыкуле ўзята такая тэрытарыяльная адзінка як Круговіцкая гміна Лунінецкага павета Палескага ваяводаства.

Вялікія Круговічы, што сёння ў Ганцавіцкім раёне, ніколі не славіліся вадаёмамі, да таго ж рэкамі. Аднак дарэмна. Сяло мае чым ганарыцца. Прычым галоўнай тут выступае якраз рэчка.

Пра круговіцкую рачулку сёння помняць адно людзі старэйшага веку. Але яна, як той нябачны ў траве суслік з кітайскай показкі, ёсць. Смерць або, паводле іншай версіі, Смердзь.

Такое простае пытанне, аднак, не мае лёгкага адказу. На яго мы пастараліся адказаць у наступным артыкуле.

Кожная нацыянальная літаратура мае два комплексы чыннікаў – фальклорны і кніжна-літаратурны. Беларускае прыгожае пісьменства не выключэнне. Паказальным чынам такі дэтэрмінізм прасочваецца на прыкладзе класікаў, у тым ліку Якуба Коласа.

Да таго ж, як пісаў Уладзімір Казбярук, толькі з улікам дасягненняў папярэднікаў гэтага народнага паэта можна дастаткова поўна прааналізаваць тую ж паэму "Новая зямля” як з боку ідэйнага зместу, так і ў адносінах кампазіцыі, стылю, форм мастацкай вобразнасці і наогул усяго таго, што складае сутнасць і спецыфіку рэалістычнага метаду.

Вынесены ў загаловак факт адбыўся ў верасні 1915 года. Удзел у тых падзеях літаратар не мог не апісаць, пакінуўшы памяць у «Запісках кавалярыста».

Шлях вайсковай часткі, дзе служыў паэт, прасачыў па рассакрэчаных архіўных дакументах даследчык жыццядзейнасці паэта Яўген Сцяпанаў.

Пасля сацыяльных катаклізмаў Першай сусветнай і польска-савецкай войн вёска Вялікія Круговічы (зараз Ганцавіцкі раён Брэсцкай ваобласці) з кастрычніка 1920 года апынуліся пад польскім панаваннем і з заключэннем 18 сакавіка 1921 года Рыжскага мірнага дагавора ўвайшла ў склад Польскай Рэспублікі.

Населены пункт захаваў свой статус сярод навакольных вёсак. Сяло стала цэнтрам даволі прадстаўнічай, мяркуючы па колькасці населеных пунктаў (больш васьмі дзясяткаў), гміны. Яна была самай паўночнай у Лунінецкім павеце (пасля выключэння з яго ў 1926 годзе Заастравецкай гміны).

У міжваенны час Вялікія Круговічы, гмінны цэнтр, знаходзіліся недалёка ад савецка-польскай мяжы — за 30 з нечым км.

Круговіцкая гміна непасрэдна з мяжою не судакраналася. Іх падзяляла паласа, у якой сыходзіліся хвасты гмін — Заастравецкай Нясвіжскага павета Навагрудскага ваяводства (з 1926 года) і Чучавіцкай Лунінецкага павета Палескага ваяводства.

Дакумент складзены другім па ліку настаўнікам, які працаваў у гэтай школе.

Што гэта за знаходка і наколькі яна датычыцца самага славутага люсінскага педагога — Канстанціна Міцкевіча (Якуба Коласа), паспрабавалі разабрацца ў наступным артыкуле.

У 1864 годзе ўрадам Расіі было прынята «Палажэнне аб народных вучылішчах». Ім было дазволена грамадскім установам і прыватным асобам адкрываць пачатковыя школы «для ўмацавання ў народзе рэлігійных і маральных паняццяў і распаўсюджвання першапачатковых карысных ведаў».

Па Мінскай губерні планавалася адкрыццё аднаго народнага вучылішча на воласць.

Наўзроўні задумы тэма правядзення чыгункі праз лясы і балоты поўдня Беларусі з'явілася ў 1873 годзе. План будаўніцтва быў зацверджаны 14 лютага 1883 года імператарам Аляксандрам III, a 12 мая таго ж года яно пачалося. 30 снежня 1884 года з Пінска ў бок Вільні праз Круговіцкую воласць прайшоў першы таварны састаў. На тэрыторыі воласці паўстала адна чыгуначная станцыя, якая займела назву дзякуючы суседняй вёсцы Ганцавічы. Але размешчаная яна была крыху на поўнач ад названага паселішча – там быў лепшы грунт.

Сёлета спаўняецца 200 гадоў з дня нараджэння аднаго з процьмы таленавіцейшых людзей нашага краю свайго часу – Артура Бартэльса. Яго імя, аднак, сёння нічога не гаворыць. Выключна рэдкія спецыялісты ў гуманітарыстыцы чулі пра такога. Між тым яго фігура – шматгранная. Паэт. Драматург. Нарысіст. Публіцыст. Мастак. Кампазітар. Урэшце артыст.

Тэрыторыя сучаснага Ганцавіцкага раёна аказалася ўдалечыні ад баявых дзеянняў. Тым не менш языкі паўстанчага полымя дацягнуліся і да яе. Больш за тое, звесткі пра гэтую старонку інсурэкцыі (узброенага паўстання – «КГ») даволі супярэчлівыя.

Творчасць класіка беларускай літаратуры наўрад ці калі будзе вывучана вычарпальна. Аднак, нават канцэптуальны ўзровень асэнсавання Коласавай спадчыны грашыць прагаламі. Адным з іх з'яўляецца феномен першай паэтычнай кнігі «Песні-жальбы» (1910).

Прозвішча суправаджае сучаснага чалавека цягам ўсяго жыцця і пасля яго. Сёння немагчыма ўявіць, што некалі людзі не мелі прозвішчаў.

Яшчэ ў дапісьмовую эпоху чалавецтва паслугавалася мянушкамі. З іх спачатку выраслі імёны і толькі пасля – прозвішчы. На тэрыторыі Беларусі так сталася яшчэ ў Сярэднявеччы, якое закончылася ў канцы XV ст.