Міхась Рудкоўскі прыйшоў у беларускую літаратуру ў пачатку 60-х гадоў з самай глыбінкі Палесся – Ганцаўшчыны. Нарадзіўся ён 17 красавіка 1936 года вёсцы Востраў у сялянскай сям'і, у якой, па словах паэта, "гультайства і фальш лічыліся самымі вялікімі заганамі ў чалавеку". Пасля заканчэння Астраўской васьмігадовай школы М.Рудкоўскі выбірае высакародную прафесію настаўніка і паступае ў Ганцавіцкае педагагічнае вучылішча. Неўзабаве разам з іншымі навучэнцамі быў пераведзены ў Пінскае педвучылішча, і ў 1955 годзе стаў выпускніком гэтай навучальнай установы. Наступныя пяць гадоў давялося спалучаць працу ў Кукаўскай сямігодцы (Ганцавіцкі раён) і вучобу на завочным аддзяленні філалагічнага факультэта Брэсцкага педінстытута імя А.С. Пушкіна. Захапленне паэзіяй, жаданне пісаць самому прывяло М.Рудкоўскага ў рэдакцыю Ганцавіцкай раённай газеты "Сялянская праўда", якая яшчэ ў 1958 годзе апублікавала яго першыя вершы ("Успаміны", "Восень" і інш). На той час рэдакцыю газеты ўзначальваў вядомы журналіст, пісьменнік Васіль Праскураў. Ён стаў для паэта-пачаткоўца сапраўдным настаўнікам і дарадцам, а праца ў рэдакцыі пад яго кіраўніцтвам – першай літаратурнай школай. У 1962 годзе Міхась Рудкоўскі пераехаў у Брэст, доўгі час працаваў рэдактарам літаратурна-драматычных і музычных перадач Брэсцкай студыі тэлебачання, пісаў вершы. Яны складалі ўсё новыя і новыя паэтычныя зборнікі якія з часам станавіліся вядомымі не толькі ў Беларусі, але і за яе межамі "Першыя вёрсты" (1963), "Сінія Брады" (1967), "Позвы" (1971), "У краі тым” (1975), "Векавечная Бацькаўшчына" (1976), "Трыгор'е" (1981), "Засцярога” (1984), аднатомнік выбранай лірыкі "Залатазвон" (1986), "Гарынь" (1992). Апошняга з названых зборнікаў паэт, праўда, не дачакаўся. Летам 1991 года яго не стала. Пахаваны ў роднай вёсцы Востраў. На радзіме створаны Літаратурны музей М.Рудкоўскага, Востраўская сярэдняя школа носіць імя пісьменніка-земляка. На доме ў Брэсце, дзе ён жыў, устаноўлена мемарыяльная дошка. Міхась Рудкоўскі – сапраўдны майстра слова. Пра гэта сведчыць не толькі вялікая колькасць напісаных ім кніг, a і той факт, што яму былі падуладны многія жанры: балада, элегія, санет, трыялет і іншыя. Ён выступаў як перакладчык з рускай, украінскай і польскай моў, пісаў рэцэнзіі і шматлікія артыкулы па пытаннях сучаснай беларускай паэзіі. Праўда, часцей за ўсё з-пад яго пяра з'яўляліся вершы. Яны знешне даступныя і простыя, ім уласцівы тонкі лірызм, яркая вобразнасць, непасрэднасць і шчырасць пачуцця. Як паэт-лірык Міхась Рудкоўскі быў улюбёны ў Беларусь, у яе працавітых, добрых і мужных людзей, ганарыўся гісторыяй краю, разважаў над праблемамі сучаснасці і будучыні. Крыніцай натхнення для яго найперш з'яўлялася малая радзіма – Палессе. Край бярозаў і гонкіх соснаў, Край лугоў і заток азёрных...
Тут усё люба і дорага сэрцу паэта: і горкі пыл дарог, і подых бур, і мядовыя росы, і жытнёвыя ночы, і агні бліскавіц, і нават курганы і абеліскі... У гэты край, у родную вёску ён заўсёды прыязджаў не як госць ці старонні назіральнік, а як чалавек, для якога Палессе стала неад'емнай часткай не толькі жыцця, але і душы:
Ёсць Востраў у мяне. 3 нягод і скрух Я да яго лячу, як да святыні: Ён даў дыханне мне, і зрок, і імя. I, разамкнуўшы небасхілу круг, "Ідзі, – сказаў і вывеў на разлог, – Перад табой адкрытая дарога. Ідзі і зведай рух жыцця зямнога, I мудрым стань, нібы мужычы бог..."
Сімвалічнай назвай роднага палескага краю ў творчасці М.Рудкоўскага сталі Сінія Брады. У іх цячэ казачная жывая вада, якая асвятляе вочы, робіць шчырым сэрца, не дазваляе рукам рабіць брудныя справы. Гэтая мясціна ў свядомасці паэта – своеасаблівы эталон маральнасці і хараства. Вось чаму
У хвіліну трудную, у хвіліну шчасную, бы кулік з навальнічнага выраю, ты вяртаешся зноўку і зноўку сюды. Сінія Брады, родныя Брады, як замова матулі ад напасці-бяды...
Каларыт роднага Брэсцка-Пінскага рэгіёна ў большай ці меншай ступені выявіўся ва ўсіх паэтычных кнігах Міхася Рудкоўскага, адбіўся ў многіх яго вершах, якія можна аб'яднаць у своеасаблівыя тэматычныя групы. Першую з іх складаюць творы, у якіх апяваецца экзатычная прырода Палесся, ад Пінскіх балот да цяністых белавежскіх бароў ("Лясная элегія", "Лось", "Паядынак аленяў", "Лясы маленства", "Зубр-адзінец", "Сустрэча ў лесе", "Летняя ідылія" і іншыя). У многіх з іх перадаецца не толькі рамантычнае ўспрыманне свету прыроды як храма хараства і духоўнага ачышчэння, але і гучыць трывога за яе сённяшні стан.
І ціша, і травы, і воды, Альха, і сасна, і кусты… Ты зачараваны прыродай, Прыродай палонены ты.
…Усе яна раны залечыць На целе тваім і душы… А мы з ёй "змагаемся” начага… …Калі ж гэта па-чалавечы Навучымся з ёю мы жыць? –
задаецца пытаннем аўтар у вершы "Дума на беразе возера".
У асобную групу можна вылучыць вершы, так званыя прысвячэнні пэўным мясцінам нашага краю, з якімі было звязана жыццё паэта, ці якія нечым уразілі яго: "Над Начанкай-ракою...", "Нараўка", "Сінія Брады", "Давыд-Гарадок", "Гарынь", "Ганцавічы", "Брэсту", "Мой родны Востраў", "Песня пра вёску Крыніца" і іншыя. Так, у вершы "Ганцавічы" аўтар шчыра і з удзячнасцю прызнаўся, што было б з ім, каб не такі паэтычны край дзяцінства і ганцавіцкая літаратурная школа ў гады маладосці:
Ёсць ціхі гарадок над рэчкай Цною, сярод лясоў палескіх і балот… Не знаю, што ў жыцці было б са мною, калі б яго на свеце не было. Відаць, я б жыў, відаць бы, не загінуў, пісаў бы вершы, сена ў копы клаў, – ды толькі не такой была б Айчына і песня б незакончанай была.
Адрасатамі многіх твораў Міхася Рудкоўскага сталі сваякі, суседзі, аднавяскоўцы ці проста знаёмыя з іх штодзённым жыццём, клопатамі і трывогамі ("Мой дзед быў сельскім кавалём", "Мая радаўніца", "Бабіна лета", "Ляснік”, "Мікола Засім чытае паэтычную пошту газеты "Заря" і інш.). Асаблівай цеплынёй напоўнены вершы, прысвечаныя бацьку і маці. Ва ўспамінах паэта яны найперш засталіся шчырымі працаўнікамі: "Бацька, Міхаіл Іванавіч, сёння паўстае перада мною жывым увасабленнем сялянскай працавітасці, сілы і здатнасці. Звычайна нетаропкі, як сам казаў, цяжкі на пад'ём, ён, калі ўваходзіў у смак работы, станавіўся зусім другім. Араць – дык араць, касіць – дык касіць, весяліцца – дык весяліцца! Сёння мяне здзіўляе тое, што бацька ўмеў рабіць амаль усё. Трэба ў гаспадарцы цабэрак ці бочка – зробіць цабэрак і бочку; трэба нож – зробіць нож; навастрыць нарог – навострыць нарог. Ён умеў пашыць для нас чаравікі ці боты. Нават воз і сані былі ў яго сваёй работы. На паклон да другіх хадзіць ён не любіў, ды ў гэтым не было патрэбы. Калі ж арганізаваўся калгас і пачаліся розныя няўладзіцы жыцця, амаль усе клопаты пра сям'ю ляглі на душу мацеры, Марыі Юльянаўны. Тут ужо, як пчала, шчыравала яна...". Вось чаму ў вершы "Апошняя дарога" Міхась Рудкоўскі падкрэслівае:
Сумны я: майго бацькі не стала – Смерць ланцуг яго дзён абарвала, Дзён, што пахлі і сонцам, і потам, А дакладней – работай...
У вершы "Дома без маці" ад чыстага сэрца прызнаецца, што родная хата, калі б ні прыехаў, заўсёды сустракае гасцінна, толькі
Чамусьці бацькоўская хата без маці – Што грудзі жывыя без сэрца.
У шэрагу сваіх вершаў паэт уваскрашае героіку мінуўшчыны, аднаўляе гісторыю роднага краю. Прыкладам такіх вершаў могуць служыць "Смерць Апанаса Філіповіча", "Берасцейская быліна". Напрыклад, у апошнім з названых твораў аўтар дае свой паэтычны варыянт легенды пра ўзнікненне Бярэсця:
На зялёным узгор 'і Прыбужжа, ля пушчанскіх зялёных застаў, Берасцея, высокі і дужы, у зямлю першы камень паклаў. — Каб злы дух абмінаў гэта месца, каб не ведаў дарогі сюды!.. I тры ночы, тры дні пад Бярэсцем медавухаю пахлі брады. А пасля гаманілі сякеры над вянцамі смалістай сасны... На мяжы той Русі, што калісьці Руссю Белаю нараклі, горад рос; у вяках ветравейных гнаў у грунт і ў шыркі карані, і нёс мужна імя Берасце і нат у самыя трудныя дні...
Праўда, у сваёй творчасці паэт часцей за ўсё звяртаецца да падзей Вялікай Айчыннай вайны. Многія з яго вершаў гучаць як памяць пра яе ўдзельнікаў і ахвяр. Як слушна заўважыў Віктар Гардзей, "вершы пра мінулую вайну ў творчай спадчыне Міхася Рудкоўскага займаюць увогуле нямнога месца, і хоць сапраўдных удач і знаходак тут даволі шмат, але нават сярод іх моцным, сканцэнтраваным пачуццём усё ж вылучаецца "Балада пра маіх аднагодкаў". У ёй паэт апавядае пра трагедыю палескай вёскі Красніца, што стаяла непадалёку ад Выганаўскага возера. Сёння на яе месцы расце толькі сасоннік, – "гонкі, балючы сасоннік", бо сама Красніца стала адной з вогненных вёсак на нашай зямлі:
Фашысты аддалі вёску, усю да апошняй хаты, да апошняга чалавека – чуеш ты? – да апошняга чалавека! – аддалі агню і смерці.
Вось чаму тут "плакун-травы і сёння плачуць па маіх аднагодках страчаных, што не ў вёсках Ё у сэрцах жывуць".
Вершы "Была ў хлапчука свая казка", "Балада белых коней", "Каменні цытадэлі" прысвечаны Брэсцкай крэпасці і яе героям.
Было б, аднак, вялікай памылкай думаць, што лірыка Міхася Рудкоўскага абмежавана геаграфіяй Брэсцка-Пінскага Палесся, а фантазія паэта не выходзіць за межы гэтага рэгіёна. Пагартайце старонкі яго паэтычных кніг, і вы знойдзеце вершы пра хараство сонечнага Крыма, пра Байдарскі перавал і Ленінград, даведаецеся пра апошнія хвіліны Архімеда і пра далёкія планеты, што прыходзяць у снах адважным касманаўтам, прачытаеце "Пісьмо на зямлю каханай...". Што б ні было прадметам мастацкага асэнсавання Міхася Рудкоўскага, яго думкі пра чалавека, яго духоўны свет, пра сёння і заўтра, пра дабро і зло, пра красу і хараство, пра сутнасць чалавечага жыцця.
Тым не менш менавіта да роднага краю звяртаўся хворы паэт з просьбай адпусціць яму яшчэ хоць крышачку творчых дзён.
Востраў
Што дружа мой, і ты ўспомніў востраў, Сяло па-над Начанкай прыгадаў, Адкуль паляцелі ў даросласць, Як птушаняты з цёплага гнязда?
Мы дзверы інстытутаў адчынялі, А ён паціху жыў – касіў, араў. Усё радзей яго мы ўспаміналі, А ён ніколі нас не забываў.
І слаў лісты нам, слаў кавалкі сала, Што браў на дне прасоленых кублоў. Знімаў кажух з плячэй сваіх,бывала, Калі каму з нас холадна было.
Таму цяпер, саскочыўшы з машыны, мужчыны, што пабачылі ўсяго, нібы зайцы ад пуху канюшыны, п'янеем мы ў ваколіцах яго... |